نویسندگان

چکیده مقاله

ابن‌سينا معتقد است که واجب‌الوجود در آفرينش عالَم هستي به‌دنبال غرضي نيست. وي در کتاب اشارات که جزو آخرين تأليفات فلسفي او به‌شمار مي‌آيد بر اين مطلب پافشاري مي‌کند که نبايد در کارهاي واجب‌الوجود هيچ حُسن يا اولويتي مدنظر باشد؛ زيرا هر فاعلي که براي به‌‌دست‌آوردن حُسن يا اولويتي، فعلي را انجام دهد، ازنظر ذات و صفات کامل نيست، بلکه چنين موجودي ناقص بوده، به دليل همين نقصان نمي‌تواند واجب‌الوجود باشد. ابن‌سينا بر آن است که مَلِک و شاهِ حقيقي هيچ نيازي در وجودش نيست، اما همگان به او محتاج‌اند و فعل او «جودِ» به‌معناي حقيقي است و در آن هيچ غرض و غايتي نيست؛ زيرا آنجايي که غرض درکار باشد، مسلّماً اولويتي براي فاعلِ آن لحاظ شده است، به‌بيان‌ديگر، از آنجا که واجب‌الوجود غني بالذّات است، بر اثر غناي ذاتي او هيچ‌چيزي نمي‌تواند هدف و غرضِ ذات حق باشد؛ زيرا داشتنِ غرض با غنا و بي‌نيازي واجب در تضاد است؛ ازاين‌رو، حتي کارهاي نيک جهان را نيز نمي‌توان به‌مثابة غرض براي واجب‌الوجود برشمرد، بلکه منشأ صدورِ عالَمِ هستي عنايتِ الهي است؛ يعني ظهور نظام کلي جهان آفرينش با همة جزئيات و با اوقات و نظام شايستۀ آن، در علم أَزَلي واجب‌الوجود، سببِ افاضۀ اين نظام با همان ترتيب و تفصيلِ معقولِ خود ازسوي ذاتِ حضرت حق مي‌شود، پس با اينکه واجب‌الوجود فاعلِ مختار است، فاعليتِ او از نوع فاعلِ بالعناية مي‌باشد.